معرفی اجمالی شهرستان

      جاده ابریشم که از قدیمی ترین پل های ارتباطی دنیای قدیم بوده از ایران می گذشته است طبق گفته شادروان عبدالحسین زرین کوب شاخه ای ازاین جاده از خواف می گذشته است که این دلیل گویا و واضحی است بر سابقه این شهر در تبادلات تجاری و فرهنگی دنیای قدیم. خواف بدلیل جاذبه های خاص خود از قدیم الایام مورد توجه بوده است خصوصاً زمانی که رونقی در کار خود داشته است و از نظر قدمت و ابنیه تاریخی و گروههای مختلف دانشمندان از جمله فقها، ریاضی دانان، عرفا، مورخین، اطباء و مشاهیر فراوانی مورد توجه خاص و عام بوده است. سامان خواف و زوزن به تبع ایران شرقی در طول نیمه دوم قرن سوم هجری در قلمرو حکومت پسران لیث صفاری 54- 290 هجری) قرار داشت و جزء اقطاعات برادر کهتر آنان علی بن لیث بود. البته نفوذ رجال خواف در دستگاه های سلطنتی و با سمت های ارجمند تا اواخر دوره تیموریان هم ادامه می یابد. هجری به وزارت سلطان حسین بایقرا رسید و تا سال 892 که معزول گردید این مقام را دارا بود. از طرفی اگر این قول را درست بدانیم که خواجه نظام الملک مرد قدرتمندی که 35 سال صاحب اختیار اداره ایران بود از بازماندگان ملوک زوزن باشد منطقه خواف تا اواخر عهد ملک شاه و سپس تا پایان دوره سلجوقیان که پسران نظام الملک نبض قدرت را در دست  داشتند، به اعتبار وجود آنان رو در اعتلا و آبادی بوده است.

      لسترنج مستشرق انگلیسی که تحقیقات خود را از منابع قرن 3-7 مثل یعقوبی و حموی گرفته می گوید: در جنوب غرب باخرز ناحیه خواف است که دارای انگور و انار بوده و شهرهای سلومک، سنگان و خرجرد از توابع آن است. یاقوت و مقدسی به زوزن اشاره ای داشته که به علت اهمیت تجاری و ارتباط با سلامه، خرجرد، قاین و داشتن علما به بصره کوچک معروف شده است. که دارای آتشکده است. این ولایت از سال 1249هـ.ق که هرات از ایران جدا شد به تابعیت مشهد درآمد و مانند سابقش تحت عنوان ولایت خواف و باخرز به مرکزیت خواف شامل 6 بلوک بوده است. اگر به قول شهرستانی اعتماد کنیم بنای خواف مربوط به نیمه اول قرن دوم هجری می باشد. خواف و 6 شهر دیگر در دهه سوم هجری به دست مسلمانان فتح می شود و قیس بن هیثم سلّمی بر این دیار به حکومت می نشیند.

 

تاريخ كهن شهر

وجه تسميه

     خواف از ولايات وسيع و بسيار قديمي ايالت خراسان بوده كه وسعت آن نسبت به گذشته هاي دور در حدود‌ يك بيستم مي باشد. بر اساس اسناد تاريخي تا قرن هشتم هجري به طور متناوب و‌ يا در بعضي سنوات شامل شهرستان فعلي تربت حيدريه و شهرستان كنوني خواف و قسمتي از نقاط مرزي كه اكنون جزء خاك افغانستان است، بوده و حدود آن از مشرق به بادغيسات هرات و از جنوب به بيابان متصل به فراه و از شمال به نيشابور و از مغرب به گنابـاد و قهستان نوشته اند. چنان كه فصيح خوافي و مؤلف احسن التواريخ به سنجان و‌ يا سنگان زاوه‌ي خواف اشاره كرده اند و اين عبارت نشان دهنده‌ي آن است كه زاوه (تربت حيدريه) در قرن هشتم و نهم هجري از توابع حكومت خواف بوده است. اين ولايت در عهد قاجار نيز به علت طول زياد به دو قسمت «بالا خواف» و «پايين خواف» تقسيم شده كه به «خوافين» اشتهار داشته، زيرا خواف بالا تا تربت حيدريه و خواف پايين تا نزديك هرات ادامه داشته است. همان طور كه گفته شد، اكنون قسمتي از خواف قديم در خاك افغانستان واقع است. مؤلف كتاب «قاموس جغرافياي افغانستان» نوشته است: «به‌ يادبود خواف قديم هم اكنون قريه اي در حكومت بادغيسات هرات به همين نام وجود دارد».

      حافظ ابرو دانشمند و مورخ قرن هشتم و نهم هجري كه خود خوافي الاصل بوده، خواف را چنين توصيف كرده است: «شرقي ولايت خواف اعمال باخرز است و غربي اعمال قهستان و شمالي ولايت زاوه اعمال نيشابور و جنوبي بياباني كه ميان فراه و سيستان و قهستان است و خواف را از قديم اعمال نيشابور مي گرفته اند. فامّا حالا مدت‌هاي مديدي است كه از حساب هرات است و داخل ديوان هرات مي دارند و خواف ناحيتي است مشهور، مردم بزرگ از آن جا برخاسته اند، از علما و ملوك و وزرا، جد اعلاي محمد مظفر– كه پدر شاه شجاع بود– از خواف است. ملك زوزن – كه مدتي حكومت كرد– در آخر دولت خوارزمشاهيان از زوزن خواف بود. ملك شمس الدين محمد انار– كه در زمان دولت خوارزمشاهيان لشكركش و سپهسالار بود– از خواف است و دانشمندان معتبر و وزراي توانمند بسياري از خواف بوده اند. در خواف مزارع و قراء بسيار است و كان آهن دارد كه كار مي كنند و مردم آن جا سني پاك مذهبند و آب ايشان از كاريز است و آب رود اندكي دارد و درخت بسيار بود، ابريشم حاصل شود و از ميوه همه نوع باشد به خصوص انار بسيار بود و پنبه نيز بسيار باشد.»

مهم ترين رويداد هاي تاريخي خواف

ویژگی های طبیعی و جغرافیایی

طبيعت

اقتصاد و مشاغل

صنعت در خواف

معدن سنگ آهن سنگان خواف

نیروگاه بادی در خواف